Στη σημερινή εποχή είναι αρκετά σύνηθες, και εν μέσω της αυξημένης κινητοποίησης και ευαισθητοποίησης για την ψυχική υγεία, οι άνθρωποι να προσεγγίζουν κάποιον ψυχολόγο ή επαγγελματία ψυχικής υγείας προκειμένου να του μιλήσουν για κάποιο τραυματικό γεγονός ή συμβάν το οποίο έχουν βιώσει ή βιώνουν ακόμα στη ζωή τους και τις ποικίλες αρνητικές του επιπτώσεις. Τις περισσότερες φορές νιώθουν ότι τα γεγονότα αυτά τους έχουν αποσυνδέσει από την αίσθηση του εαυτού τους, τους έχουν οδηγήσει σε μία αίσθηση κενότητας, απελπισίας και απομόνωσης καθώς και ότι προωθούν μία συνθήκη ανημπόριας και αβοηθησίας στο να αντιδράσουν και να συνεχίσουν τη ζωή τους με τους τρόπους που αυτοί επιθυμούν. Μάλιστα, η προαναφερθείσα κατάσταση τις περισσότερες φορές συνοδεύεται και συνδυάζεται με την εμφάνιση αισθημάτων ντροπής του ατόμου για το τραυματικό γεγονός και την τάση εσωτερίκευσης της ευθύνης από το ίδιο. Η συχνή επαφή με τέτοιου είδους αφηγήσεις αποτέλεσε την αφορμή για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου προκειμένου να διασαφηνιστούν ορισμένα ζητήματα αναφορικά με το τραύμα και τον τρόπο με τον οποίο η αφηγηματική θεραπεία το κατανοεί και το εξετάζει.
Αρχικά, προκειμένου να μπορέσουμε να έρθουμε σε επαφή με τις ιδέες της αφηγηματικής θεραπείας θα ήταν βοηθητικό να δώσουμε έναν «ορισμό» αναφορικά με το τι θεωρεί η αφηγηματική θεραπεία ως τραύμα. Η απάντηση στο ερώτημα αυτή είναι απλή. Για την αφηγηματική θεραπεία δεν υπάρχει κάποιος «χάρτης» ή προσχέδιο τραυματικών εμπειριών ή καταστάσεων αλλά ασχολείται αποκλειστικά με το προσωπικό βίωμα του ατόμου, όπως αυτό το αντιλαμβάνεται και το βιώνει στις εκάστοτε συνθήκες. Ως τραύμα λοιπόν λαμβάνεται οποιοδήποτε αρνητικό γεγονός ή κατάσταση στην οποία έχει εκτεθεί ή βιώσει το άτομο και νιώθει ότι του στερεί την αίσθηση σύνδεσης του με τους τρόπους με τους οποίους θέλει να ζει τη ζωή του και να υπάρχει στον κόσμο. Το τραύμα δηλαδή έρχεται να συρρικνώσει το πεδίο της ζωής του ατόμου (territory of life), το οποίο ο εμπνευστής της αφηγηματικής θεραπείας Michael White θεωρούσε ως την αίσθηση της ταυτότητας του ατόμου και του εαυτού του (sense of identity-self). Αυτή η συρρίκνωση στο πεδίο ζωής του ατόμου ευθύνεται για τα προαναφερθέντα αρνητικά αισθήματα της κενότητας, της απελπισίας και της απομόνωσης που αναφέρθηκαν παραπάνω. Όσο πιο μεγάλη είναι η συρρίκνωση αυτή τόσο μεγαλώνουν οι αρνητικές επιπτώσεις στις ζωές των ατόμων. Έτσι, στόχος του αφηγηματικού θεραπευτή αποτελεί η επανάκτηση και η επανασύνδεση του ατόμου με τους προτιμώμενους τρόπους με τους οποίους θέλει να υπάρχει σε αυτόν τον κόσμο και να ζει τη ζωή του και άρα με την προτιμώμενη αίσθηση της ταυτότητας και του εαυτού του (White, 2004). Αφού διασαφηνίστηκε ο «ορισμός» αλλά και ο στόχος των θεραπευτικών συζητήσεων μπορούμε να προχωρήσουμε στην αναφορά κάποιων αρχών που αποτελούν καίριες για την αφηγηματική θεραπεία και πρακτική.
Οι αρχές στις οποίες θα αναφερθώ σήμερα είναι δύο. Η πρώτη αρχή είναι ότι: Κανένας άνθρωπος δεν είναι παθητικός αποδέκτης του τραύματος του και η δεύτερη αρχή είναι ότι: Οι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι αντιδρούν στο τραύμα ή στις τραυματικά γεγονότα βασίζονται στις αξίες τους (White, 2004).
Κανένας άνθρωπος δεν είναι παθητικός αποδέκτης του τραύματος του. Όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως του βαθμού, της συχνότητας ακόμα και του είδους του τραυματικού γεγονότος στο οποίο έχουν εκτεθεί και βιώσει, έχουν αντιδράσει με κάποιο τρόπο. Η ιδέα αυτή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την θέαση του τραύματος από την σκοπιά της αφηγηματικής θεραπείας και πρακτικής. Η αντίδραση αυτή μπορεί να είναι κάτι που μοιάζει αρκετά μικρό εκ πρώτης όψεως στους ανθρώπους, όπως όταν ένα άτομο το οποίο έχει πέσει θύμα σεξουαλικής κακοποίησης θυμάται να κλείνει σφιχτά τα μάτια του κατά τη διάρκεια τέλεσης της πράξης από τον θύτη. Οι μικρές αυτές πράξεις όμως αναδεικνύονται τεράστιας σημασία γιατί δηλώνουν την αντίσταση του ατόμου στο τραυματικό συμβάν και αρχίζουν να φωτίζουν μία εναλλακτική αφήγηση μακριά από την ιστορία παντοδυναμίας του τραύματος στις ζωές των ανθρώπων και τις αρνητικές του επιπτώσεις. Ερωτήσεις όπως «Τι έκανες εκείνη την ώρα; Πως αντέδρασες σε αυτό που σου συνέβαινε; Πώς ακριβώς το έκανες; τι δηλώνει αυτή η αντίδραση για εσένα και το τι εκτιμάς στη ζωή σου;» έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα βοηθητικές για να ξεκινήσουν να φωτίζουν μία εναλλακτική ιστορία μακριά από την κυρίαρχη, και τις περισσότερες φορές περιοριστική, αφήγηση που φέρνει το τραύμα στις ζωές των ανθρώπων (Yuen, 2007).
Όπως εύκολα συνάγεται από την τελευταία ερώτηση της προηγούμενης παραγράφου «Τι δηλώνει αυτή η αντίδραση για εσένα και το τι εκτιμάς στη ζωή σου;» προχωράμε στην δεύτερη θεμέλια αρχή της αφηγηματική θεραπείας αναφορικά με το τραύμα, που είναι ότι: οι τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι αντιδρούν στο τραύμα ή στις τραυματικά γεγονότα βασίζονται στις αξίες τους. Όλοι οι άνθρωποι αντιδρούν στα τραυματικά γεγονότα με τρόπους που είναι σύμφωνοι με τις αξίες τις οποίες εκτιμούν και έχουν επιλέξει για τη ζωή τους. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε για τις ανάγκες αυτού του άρθρου ότι έχουμε ένα παιδί το οποίο δέχεται συστηματική σωματική κακοποίηση από τους συνομηλίκους του στο σχολείο (bullying). Μέσα από τη θεραπευτική διαδικασία συνάγεται ότι το παιδί αυτό αντιδρά σε αυτά τα συμβάντα με το να σφίγγει τα χέρια του κάθε φορά που το πλησιάζουν και το παρενοχλούν οι συνομήλικοι του. Τελικώς, αναδεικνύεται ότι αυτός ο τρόπος αντίδρασης συνδέεται με κάτι άλλο που είναι σημαντικό για αυτό το παιδί, την αξία της μη βλάβης και της μη άσκησης σωματικής βίας υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Η ανάδυση αυτής της αξίας βοηθά με τη σειρά της στην επανασύνδεση του ατόμου με αυτήν και στη σταδιακή επανάκτηση της «φθαρμένης» ή «χαμένης» αίσθησης της ταυτότητας του εαυτού του, καθώς το άτομο συνειδητοποιεί ότι δεν είναι παθητικός αποδέκτης του τραυματικού συμβάντος, γεγονός που το βοηθά να εστιάσει στις δικές του ενέργειες αντίδρασης σε αυτό και τις αξίες που προστάτευαν αυτές οι ενέργειες.
Με τους παραπάνω τρόπους το άτομο μπορεί να προβεί σε μία επανα-νοηματοδότηση της ερμηνείας του τραύματος για το ίδιο μακριά από την κυρίαρχη παθολογική αφήγηση της παντοδυναμίας του τραύματος στη ζωή του, η οποία προωθεί έναν λόγο αδυναμίας, αποσύνδεσης και ματαιότητας στους ανθρώπους. Αντιθέτως, το άτομο εστιάζει στους τρόπους αντίδρασης του σε αυτό καθώς και στις προσωπικές ιστορίες, τα νοήματα και τις αξίες που λανθάνουν πίσω από τους τρόπους αυτούς, συμβάλλοντας έτσι στην επανασύνδεση του ατόμου με τους προτιμώμενους τρόπους που έχει να βρίσκεται στον κόσμο, με τα όνειρα, τις επιθυμίες, τις ελπίδες και τις προθέσεις του (Yuen, 2007; White, 2004).
Bibliography
White, M. (2004). Working with People Who Are Suffering the Consequences of Multiple Trauma: A Narrative Perspective, 1, 46–50.
Yuen , A. (2007). Discovering Children’s Responses to Trauma: a Response-Based Narrative Practice, 4, 4–16.
