Συχνά τα κυρίαρχα μοντέλα σκέψης στη σύγχρονη ψυχολογία υιοθετούν μία αρνητική- στα όρια της τιμωρητικής- στάσης απέναντι στην υποτροπή ή αλλιώς την επιστροφή της προβληματικής ουσίας ή συμπεριφοράς. Η αφηγηματική θεραπεία προσεγγίζει την επιστροφή αυτή ως μία ευκαιρία για περαιτέρω διερεύνηση και νέες γνώσεις.
Σύμφωνα με την αφηγηματική θεραπεία η διαδικασία της απεξάρτησης αποτελεί μία μετακίνηση από ένα οικείο μέρος της ταυτότητας ενός ατόμου-αυτό της χρήσης- σε ένα μη οικείο και γνωστό μέρος- αυτό της απεξάρτησης ή της διαπραγμάτευσης. Η διαδικασία αυτή είναι μη γραμμική (non-linear) και ως εκ τούτου χαρακτηρίζεται από πολλαπλές ασυνέχειες και συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα.
Η ίδια η θέαση της απεξάρτησης ως μίας μη-γραμμικής διαδικασίας ανοίγει τον δρόμο στην αναγνώριση των δυσκολιών, των εμποδίων ακόμα και των επιστροφών της προβληματικής ουσίας ή συμπεριφοράς στη ζωή του ατόμου χωρίς την επίρριψη ηθικολογικών κρίσεων ή την αίσθηση ότι το άτομο έκανε λάθος και απογοήτευσε τον θεραπευτή και/ή τους οικείους και φυσικά χωρίς την αίσθηση ότι το άτομο γυρνά πάλι από το 0 την προσπάθεια του.
Στην αφηγηματική θεραπεία κάθε διαδικασία αλλαγής χαρακτηρίζεται από 3 στάδια: Το στάδιο του αποχωρισμού, το μεταιχμιακό στάδιο και το στάδιο της ενσωμάτωσης. Αν προσαρτήσουμε τα στάδια της αλλαγής στο παράδειγμα των εξαρτήσεων έχουμε τις εξής αναλογίες:
1) Στάδιο αποχωρισμού: Όταν το άτομο αποφασίζει να αποχωριστεί μία προβληματική για αυτόν ουσία ή συμπεριφορά.
2) Μεταιχμιακό στάδιο: Το στάδιο αυτό καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της διαδικασίας της απεξάρτησης. Στο στάδιο αυτό τα συναισθήματα που επικρατούν στο άτομο είναι αυτά της σύγχυσης και της αμφιθυμίας καθώς βρίσκεται μεταξύ 2 κόσμων.
Ενός παλιού, γνωστού και τις περισσότερες φορές προβληματικού κόσμου, αυτόν της χρήσης, και ενός καινούριου, αυτόν της απεξάρτησης, τον οποίο το άτομο μπορεί ακόμα μόνο να φανταστεί. Το στάδιο αυτό έχει μία συνεχή εναλλαγή αρνητικών και θετικών συναισθημάτων τα οποία σταδιακά καταλαμβάνουν ολοένα και μεγαλύτερο χώρο στη ψυχοσύνθεση του ατόμου.
3) Στάδιο της ενσωμάτωσης: Το άτομο έχει αφήσει πίσω του την αμφιθυμία του προηγούμενου σταδίου και βρίσκεται σε ένα ασφαλές μέρος για την ταυτότητα του.
Επιστρέφοντας στο παράδειγμα της θεραπείας, θεραπευτής και θεραπευόμενος υιοθετούν μία συνεργατική στάση όπου και προσπαθούν να χαρτογραφήσουν το πλαίσιο, τους συμμάχους, τις συνθήκες και τις ιδιαίτερες περιστάσεις της επιστροφής του προβλήματος, η οποία συμβαίνει κατά το μεταιχμιακό στάδιο.
Μερικές από τις ερωτήσεις που διέπουν αυτού του είδους τις συζητήσεις είναι οι εξής:
-Πως κατάφερε να επιστρέψει το πρόβλημα στη ζωή σου;
-Ποιοι ήταν οι σύμμαχοι και οι ιδιαίτερες περιστάσεις αυτής της επιστροφής;
-Αν γυρνούσαμε τον χρόνο πίσω πως θα μπορούσες να το αποφύγεις;
-Αν χρησιμοποιήσεις αυτή την εμπειρία ως ευκαιρία για νέες γνώσεις και όχι ως ευκαιρία για αυτό-μαστίγωμα, τι θα ήθελες να κρατήσεις; Τι καινούριο κατάλαβες για το πρόβλημα που δεν το ήξερες μέχρι να επιστρέψει;
-Πως θα μπορούσαμε να προσαρτήσουμε αυτές τις νέες γνώσεις σου στο πλαίσιο της θεραπείας μας;
Με αυτόν τον τρόπο η υποτροπή ή αλλιώς η επιστροφή του προβλήματος αντιμετωπίζεται ως μία πράξη έλλογη και με νόημα, ως μία πράξη που προσκαλεί το άτομο να σκεφτεί τις νέες και διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες στη ζωή του που οδήγησαν σε αυτή την επιστροφή και τέλος ως μία ευκαιρία για ενσωμάτωση αυτών των νέων συνθηκών και γνώσεων στο πλάνο θεραπείας του.
Η απεξάρτηση είναι μια πορεία αλλαγής και γνώσης, όχι τελειότητας. Κάθε βήμα, ακόμη και η υποτροπή, είναι μέρος μιας βαθύτερης κατανόησης του εαυτού. Η θεραπεία θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τις ανάγκες σας, να ενσωματώσετε τις εμπειρίες σας και να χτίσετε μια νέα καθημερινότητα.
